Við viljum verða betri, hvert stefnum við?

Íþróttir eru vinsælasta tómstundaiðkun barna á Íslandi en um 12 ára aldur stunda rúmlega átta af hverjum tíu börnum íþróttir með íþróttafélagi. Margar ólíkar íþróttagreinar eru í boði og ættu öll börn að geta fundið eitthvað við sitt hæfi. Íþrótta- og Ólympíusamband Íslands setti sér stefnu í íþróttum barna og unglinga árið 1996 og frá þeim tíma hafa orðið töluverðar breytingar í íþróttaumhverfi barna. Á þeim tíma sem liðinn er hafa sérsamböndin aðlagað og einfaldað keppnisfyrirkomulag í íþróttum barna, fækkað leikmönnum í liðum, minnkað mörk og dregið verulega úr mikilvægi úrslita með því að tilkynna síður úrslit í yngstu aldurshópunum. Samhliða þessum breytingum hefur þátttaka aukist verulega, fjölbreytni er meiri og börn byrja fyrr að stunda íþróttir með íþróttafélögum en áður. Þá er þátttaka foreldra í íþróttum barna mun meiri og væri íþróttastarfið í þeirri mynd sem það er í dag nær ómögulegt án aðkomu þeirra. Menntun þjálfara hefur aukist og aðstaða til íþróttaiðkunar stórbatnað.

Á Íþróttaþingi fyrir nokkrum árum var sett stefna í íþróttum barna og unglinga. Innihald stefnunnar hefur tekið nokkrum breytingum en mikil áhersla er lögð á að íþróttir eigi að vera fyrir alla, þær þurfi að vera skemmtilegar og að leikurinn skipi stóran sess. Barna og unglingastefnunni til stuðnings hafa Íþróttaboðorðin 10 verið mörkuð.

Íþróttaboðorðin tíu eru eftirfarandi:

1. Íþróttir fyrir öll börn

Öll börn ættu að eiga þess kost að stunda íþróttir og upplifa þá gleði og ánægju sem af starfinu hlýst. Umhverfið þarf að vera jákvætt og hvetjandi þar sem börnum líður vel og finnst þau velkomin. Huga ber að því að öll börn hafi jafnt aðgengi að íþróttastarfi með samgöngur og kostnað í huga.

2. Íþróttir byggi upp öfluga einstaklinga

Að íþróttafélagið leggi metnað í að bjóða upp á gott íþróttastarf fyrir börn og unglingaÍþróttaþátttaka barna snýst um mun meira en að iðka íþróttagreinina. Börn kynnast þeim hefðum og menningu sem ríkir í íþróttafélaginu og þeim reglum sem íþróttin starfar eftir bæði skrifuðum og óskrifuðum. Í íþróttum læra börn að bera virðingu fyrir sjálfum sér og öðrum, félaginu og íþróttamannvirkjum. Þá læra þau að takast á við áskoranir, leggja sig fram og taka sigrum og ósigrum. Börn upplifa umhverfi sitt á mismunandi hátt og bregðast við aðstæðum með ólíkum hætti. Þau eru líkleg til að auka færni sína og þroska ef þeim líður vel, finna til öryggis og eru virt að verðleikum.

3. Virðum skoðanir barna og unglinga

Mikilvægt er að raddir barna og unglinga fái að heyrast og þeim sé gefinn kostur á að hafa áhrif á ákvarðanir sem teknar eru í málefnum sem skipta þau máli. Á unglingsárum er æskilegt að boðið sé upp á fleiri en eina æfingaleið þannig að þeir sem vilja æfa minna geti það, það sé ekki allt eða ekkert. Þá er mikilvægt að benda unglingum á að það er hægt að vera virkur í íþróttafélagi með ólíku móti t.d. sem dómari, þjálfari eða nefndarmaður. Með því móti er líklegra að halda unglingunum lengur inni í starfinu. Einnig er nauðsynlegt að brjóta upp starfið með annars konar félagslegum athöfnum, til að kynnast félögunum við nýjar aðstæður en það styrkir samband iðkenda og þjálfara.

4. Fjölbreytt íþróttastarf

Mikilvægt er að íþróttafélagið hafi skilning á því þegar barn vill taka þátt í fleiri en einni íþróttagrein eða er þátttakandi í öðru tómstundastarfi. Íþróttafélög og deildir ættu að hvetja börn og unglinga til að stunda fleiri en eina íþróttagrein og hafa samvinnu sín á milli um að skapa þeim tækifæri til þess. Til að bjóða upp á fjölbreytni í íþróttastarfi er æskilegt að íþróttafélög og deildir vinni saman í stað þess að keppa um tíma og þátttöku barna. Framboð íþrótta fyrir börn og unglinga er ólíkt eftir íþróttafélögum og búsetu. Sums staðar getur barn valið úr mörgum íþróttagreinum í sínu félagi á meðan framboðið er minna annars staðar. Ef barn upplifir aftur og aftur að það passar ekki inn í hópinn t.d. vegna getu eða líkamsstærðar aukast möguleikar á því að það hætti og missi þar af leiðandi af þeim félagslega ávinningi sem felst í því að vera virkur þátttakandi í íþróttafélagi.Styrkleikar og áhugasvið barna liggja á mismunandi sviðum og í ólíkum íþrótta-greinum. Einu barni hentar vel að vinna í hóp og finnur sig vel í hópíþróttum á meðan að öðru barni henta einstaklingsgreinar betur. Því er mikilvægt að barnið fái að prófa fleiri en eina íþróttagrein. Ef það hættir vegna þess að það missir áhugann er mikilvægt að bjóða barninu upp á að prófa eitthvað annað.

5. Þjálfun hæfi aldri og þroska

Þjálfun þarf bæði að hæfa aldri og þroska barnsins, en líkamlegur aldur getur oft verið talsvert frábrugðinn lífaldri barns og getur munað allt að fjórum árum á líkamsþroska tveggja barna sem eru á sama lífaldri. Þegar börnin eru ung ætti leikurinn, fjölbreytt æfingaval og félagslegir þættir að vega þungt. Með auknum aldri er hægt að gera meiri kröfur til andlegra og líkamlegra þátta.

Börn og unglingar þurfa að fá verkefni við hæfi, ef verkefnin eru of erfið missa þau fljótt trú á eigin getu og ef þau eru of létt missa þau áhugann og þeim leiðist.

6. Íþróttakeppni með tilliti til aldurs og þroska

Hjá ungum börnum sem eru að taka út andlegan og líkamlegan þroska á þjálfun að vera aðalatriði en keppnin aukaatriði. Leggja ætti áherslu á keppni við sjálfan sig og/eða liðakeppni og almenna þátttöku, börnin keppi með jafningjum og allir eigi möguleika á að keppa óháð getu. Hjá eldri börnum má auka áherslu á keppni milli einstaklinga. Á unglingsárum getur árangur í keppni orðið markmið sem stefnt er að. Ferðalögum barna vegna keppni ætti að stilla í hóf. Þátttaka í keppnum erlendis ætti að miðast við 13 ára aldur.

Varast ber að æfa og keppa með mörgum flokkum. Ef barn eða unglingur er látinn keppa með fleiri en einum flokki þá fækkar æfingum. En á æfingunum eiga framfarirn sér stað, því er ábyrgð þjálfara mikil í þessu tilliti og þurfa hagsmunir barnsins að vera í fyrirrúmi.

Mælikvarði á árangur er ekki einskorðaður við íþróttalega færni heldur einnig við iðkendafjölda, framfarir og ánægju iðkenda.

7. Íþróttaaðstaða við hæfi

Íþróttir barna eiga að vera á forsendum þeirra. Eru boltar og mörk af réttri stærð? Er hægt að lækka körfur? Hefur leikvöllurinn verið aðlagaður að aldri barnsins? Eru æfinga- og keppnisvegalengdir við hæfi barna? Er fyllsta öryggis gætt?

Börnum þarf að finnast þau velkomin í íþrótta- og félagsaðstöðu íþróttafélaga, þar sé gert ráð fyrir að í þeim heyrist og líf sé í kringum þau.

8. Fagmenntaðir þjálfarar

Þjálfarinn er lykilpersóna í íþróttauppeldi barna og hann er fyrirmynd í orði og verki. Þjálfarinn leiðir starfið, skipuleggur æfingar og fylgir iðkendum í keppni. Þjálfarinn leitast við að skapa jákvætt og uppbyggilegt umhverfi þar sem iðkendum líður vel og eru óhræddir við að gera mistök. Hann veitir virka endurgjöf með því að hrósa eða gagnrýna sem fyrst eftir atburð þar sem það er árangursríkast. Hann leggur einnig áherslu á hið félagslega og hvetur til samveru utan æfinga, það þéttir hópinn og ýtir undir jákvæða upplifun.

Þjálfari þarf til viðbótar við að þekkja til íþróttagreinarinnar, að hafa kunnáttu í þjálffræði, kennslufræði og sálfræði svo að eitthvað sé nefnt. Þess vegna er mikilvægt að íþróttafélagið leggi áherslu á að ráða til sín menntaða og reynda þjálfara fyrir alla aldurshópa, hlúi vel að þjálfurum og bjóði þeim að sækja námskeið.

9. Stuðningur foreldra skiptir máli

Á undanförnum árum hefur stuðningur og þátttaka foreldra í íþróttaiðkun barna stóraukist. Foreldrar sinna mörgum ólíkum störfum í íþróttafélögum, eru fararstjórar í keppnisferðum, sjá um félagslega viðburði og halda utan um fjáröflun svo að einhver störf séu nefnd.

Þátttaka og stuðningur foreldra er þjálfaranum mikilvæg, hinsvegar er brýnt að virða faglega þekkingu þjálfarans og láta hann um að þjálfa. Virk þátttaka og stuðningur foreldra eykur líkur á að barnið haldi áfram að stunda íþróttir.

10. Virðum störf dómara og starfsmanna

Leggja skal áherslu á að samskipti við dómara, starfsmenn og félaga séu jákvæð. Íþróttakeppni fer ekki fram án dómara eða starfsmanna. Starf dómara er að sjá til þess að farið sé eftir reglum. Hafa þarf í huga að dómari reynir alltaf að gera sitt besta en hann getur gert mistök eins og aðrir. Kenna þarf börnum að bera virðingu fyrir störfum hans því án dómara er engin keppni. Brýna þarf fyrir foreldrum, aðstandendum og þjálfurum að vera jákvæð og virða störf dómara og starfsmanna.